Đầy cả mặt đất, từng đóng ra đấy. Bạn biết rằng ít nhất cũng có được nửa giờ yên ổn. Đầy cả mặt đất, từng đóng ra đấy.
Thế là 6 giờ, có lẽ hơn nữa, đã trôi qua từ khi bạn ở sở ra, trôi qua như một giấc mộng, trôi qua như ảo thuật, không sao hiểu được. Nếu bạn đã đọc cuốn "Nghe nhạc cách nào?" của Krehbiel thì lần sau khi nghe nhạc bạn thấy hứng thú tăng lên lạ lùng. Và càng ít suy nghĩ bao nhiêu thì càng ít có lý trí bấy nhiêu.
Lần lần bạn nghiên cứu những vấn đề khó hơn và bạn sẽ có thể dùng luật nhân quả giảng cho tôi tại sao những con đường thẳng băng ở Luân Đôn lại ngắn như vậy còn ở Paris lại dài hàng mấy cây số. Vậy mà tôi sẽ khuyên hoài bạn thân và cả kẻ thù của tôi phải đọc thơ rồi mới đọc những thể loại văn khác. Đó là trường hợp mà hoàn cảnh buộc bạn phải có năng lực rất cao để tự điều khiển một cách chuyên chế.
Mặc dầu vậy, bạn vẫn tán thưởng bản đó. Ai đã thấm nhuần các luật tiến hóa, hiểu rằng nhân luôn luôn sinh ra quả, tất sẽ coi biển là một nguyên tố mà hồi xưa là hơi nước, có lúc đã sôi lên và nhất định sẽ có lúc đông lại thành nước đá. Bạn thử theo đi, bạn sẽ thấy phương pháp ấy chữa được phân nửa những bệnh trong đời, nhất là bệnh ưu tư - cái bệnh khốn khổ, có thể tránh được và có thể làm cho ta mắc cỡ.
Chương trình lập ra thì phải theo nhưng không được coi nó như một ngẫu tượng phải thờ. Hôm đó, bạn không bỏ ra 45 phút để sửa soạn đi ngủ. Bạn xanh xao và mệt nhọc.
Và bây giờ mỗi tuần để ra một ngày tùy ý muốn làm gì thì làm, không có chương trình, không phải gắng sức, tôi nhận rõ được giá trị của ngày trong tuần đối với tâm trí tôi. Mà thái độ của thầy là điều quan trọng nhất. Bây giờ tôi xem ông ta sử dụng 16 giờ đó như thế nào.
Một chương trình làm việc hàng ngày không phải là một tôn giáo. Ở đây tôi chỉ muốn nhắc các bạn bẩm sinh không yêu văn rằng không phải chỉ có văn chương là nguồn độc nhất để hiểu biết. Đó không phài là lời khuyên của tôi, mà là lời khuyên của những người khôn nhất, thực tế nhất ở đời.
Tôi chắc chắn có nhiều người rất tốt, nếu bắt buộc lựa chọn trong hai điều, một là đọc tập "Thiên đàng đã mất" (tập thơ của Milton - người Anh kể về tổ tiên loài người phải đày xuống cõi trần. Nó có thể phản bạn và làm bạn lạc lối đấy. - Sao? Ông bảo tôi luyện trí óc ngoài đường đông nghẹt người ta ư?
Bạn quên cả bạn bè cùng mệt nhọc, và buổi tối đó thấy thú vị làm sao. Bạn nào ghét nghệ thuật và văn chương đấy? Tôi đã hứa với bạn xét riêng trường hợp của bạn thì tôi đã xét rồi đấy nhé! Bây giờ đến trường hợp - cũng may là rất thông thường - của những người thực sự "thích đọc sách". Thành thử, lần trước bạn tới nghe hòa nhạc, chỉ thấy thích và mê mẩn như một em nhỏ ngó những đồ chơi bóng lán, tóm lại, bạn chỉ có mặt ở đó thôi; còn lần này thì khác, bạn hẳn đã thực là sống.
Vì vậy, theo thiển ý, công việc phải làm trước hết trong ngày là coi chừng bộ óc ta làm việc. Năm sau, giờ sau, ngày sau luôn sẵn sàng đợi ta. Phần đông vì ráng làm nhiều quá mà bị tai hại.